Thijs en de Chinezen, deel 2.

Dé Chinees bestaat niet. Er zijn alleen Chinezen; heel veel Chinezen. In minder dan vijf weken in China ben ik er achter gekomen dat het een land is met heel veel verschillende kanten, sommigen erg positief en anderen op zijn minst twijfelachtig. Dit is de gedachte die door mijn hoofd schiet terwijl ik de laatste centimeters van de ritssluiting van mijn jas dichtdoe om mij te beschermen tegen de snijdend koude berglucht. De lucht is ontzettend schoon maar door de hoogte van ruim 1800 meter is het zuurstofgehalte lager dan mijn longen gewend zijn. Het is even voor half 7 in de vroege zondagochtend en ik kijk naar de silhouetten van de prachtige rotsachtige toppen van de bergen in Huangshan, terwijl ik wacht tot de zon zich laat zien van achter deze oogverblindend mooie natuurlijke creatie.

Terwijl China’s bekendste bergketen door de bomen en de rotsen voornamelijk groen en grijs kleuren, betekend Huangshan merkwaardig genoeg gele bergen in het Chinees. Niet begrijpend haal ik mijn schouders op over deze vreemde naam en haal ik nog eens diep adem. Ik voel hoe de ijzige, ijle lucht mijn longen vult en mijn gedachten gaan terug naar de ervaring in China tot nu toe. Tot mijn frustratie probeer ik het land en haar soms compleet geschifte inwoners te begrijpen, maar doordat China zoveel verschillende gezichten heeft wil het me maar niet lukken.

Een van de minder fijne gezichten die China mij tot nu toe getoond heeft is die van het verkeer. Waar de Chinezen normaal gesproken erg rustig, beheerst en bescheiden zijn, veranderen ze in het verkeer in druk toeterende asociale idioten. Op drukke kruispunten gelden niet de regels van de verkeerslichten, maar de wetten van de betonnen jungle; wie het eerst komt en wie het meeste lef heeft pakt voorrang. In het begin wist ik niet wat me overkwam en volgde ik schaapachtig de vertrouwde verkeersregels, maar in een kleine maand tijd heb ik me volledig aangepast aan de hier geldende norm. Ik steek tegenwoordig de weg over wanneer de kans om aangereden te worden klein genoeg geworden is om het er op te wagen.

Shanghai is echter veel te groot om te voet te doorkruisen, maar gelukkig zijn er talloze andere vervoersmiddelen om uit te kiezen. Taxi’s zijn supergoedkoop, maar de chauffeurs zijn helaas knettergestoord. Je bent binnen 20 minuten aan de andere kant van de stad voor omgerekend hooguit drie á vier euro, die je vervolgens nog kunt delen door soms wel vijf passagiers. Want ook hierbij geldt; verkeersregels gelden niet, zeker niet om drie uur in de ochtend. Andere populaire vervoersmiddelen zijn elektrische brommers uit de vorige eeuw, of bakfietsen uit de eeuw dáárvoor waarop op provisorische wijze eveneens een elektromotor is gemonteerd. Bovenal heb je in Shanghai ook nog het uitgebreide en strak georganiseerde, spotgoedkope metronetwerk en daarnaast zie je hier bijna alleen maar nieuwe en vooral hele dure auto’s.

Een ander beeld wat gelijk opvalt wanneer je het leven in Shanghai voor het eerst ervaart, is dat Chinezen volledig afhankelijk zijn van hun mobiele telefoon. Iedereen loopt hier rond met zo’n ding in zijn hand. Jong of oud, arm of rijk, het maakt niet uit, ze zijn allemaal erg actief met hun smartphone, en dan het liefste de nieuwste iPhone. Ze kijken de hele dag door filmpjes, spreken gesproken berichten in voor hun vrienden en betalen er zelfs mee in een van de letterlijk duizenden winkeltjes van de keten Family Mart. Deze keten is vergelijkbaar met Albert Heijn To Go, en een eervolle vermelding waard omdat je geen straat in kunt lopen in Shanghai zonder een filiaal tegen te komen. Daarnaast is het noemenswaardig vanwege een belachelijk deuntje wat speelt zodra je de deurmat passeert. Het is zo’n verschrikkelijk deuntje wat je enorm haat, maar tegelijkertijd ook weer enorm catchy vindt. Meestal krijg je het liedje zeker een uur niet meer uit je hoofd en op dat moment begin je ook jezelf te haten.

Shanghai is sowieso een stad van extremen en uitersten. Aan de ene kant zie je de ongekende mogelijkheden en de vergaarde rijkdommen van 30 jaar historisch sterke economische groei, maar aan de andere kant zie je dat niet iedereen met dezelfde vaart is meegegroeid. De bijzondere winkelstraat Nanjing Road is hiervan een goed voorbeeld. Deze straat is bekend vanwege de vele winkels van de duurste merken van de wereld, terwijl in de benauwde steegjes tussen de grote winkelcentra hele gezinnen wonen op kamertjes waar de studenten in Nederland voor zouden bedanken. Dit beeld is tekenend voor Shanghai; op het eerste gezicht lijkt het een stad die goed is voor al haar inwoners, maar achter de façade van de immense futuristische wolkenkrabbers en met LED verlichte winkelcentra schuilt de donkere keerzijde van het leven in deze stad.

Dat is misschien wel de reden dat veel Chinezen hun ogen niet van mij en de andere westerlingen af kunnen houden. Hoewel mensen in het centrum niet meer zo van blonde haren en blauwe ogen opkijken, merk je aan alles dat je toch een aparte status geniet. Het is me opgevallen dat het gros van de reclame uitingen westerse modellen bevat en dat Chinezen zich graag kleden volgens de in het westen geldende normen. Ik heb het gevoel dat ze in China opkijken tegen het beeld van rijkdom en weelde wat ze hebben van het westen, en dat projecteren ze onder meer op mij wanneer ik naast ze sta in de metro.

Een bijzonder moment wat deze status goed illustreert is mijn eerste bezoek aan de kapper in China. Terwijl ik in Nederland een kappersbezoek als een doodnormale bezigheid mag beschouwen, waande ik me in China een filmster. De dames in de salon vochtten om wie mijn haar mocht wassen, terwijl de mannelijke kapper – want verrassend genoeg is dit de verdeling van arbeid tussen mannen en vrouwen in een kapsalon – zichtbaar genoot van de kans om mijn vers gewassen, volle en golvende bos Nederlandse haar te mogen modelleren. Er hing de hele tijd een licht hysterisch sfeertje en bij het afrekenen van het belachelijk lage bedrag van omgerekend vier euro giechelde en lachte de medewerksters zo schaapachtig dat ik me net George Clooney begon te voelen. Al met al nodigt het leven als westerse man in Shanghai dus uit tot het lopen naast je schoenen.

Ondanks dat de Chinezen soms erg op westerlingen proberen te lijken, blijven de verschillen qua cultuur enorm. Het grootste verschil zit hem misschien wel in de terughoudendheid die Chinezen gewoon is. Hoewel ze in de metro bijvoorbeeld enorm naar anderen kunnen staren, zullen ze oogcontact veelal vermijden. Interacties tussen vreemden zie je maar heel zelden en iedereen houdt zich vooral met zichzelf – en uiteraard hun telefoon – bezig. Zelfs al lopen ze tegen je aan op straat, en dit gebeurd vrij vaak, kan er geen kort woordje ter verontschuldiging van af. Ze doen gewoon net of de ander niet bestaat. Ergens denk ik dat het misschien ook wel nodig is om af en toe iedereen om je heen te negeren als je met ruim 24 miljoen mensen opgesloten zit tussen de betonnen flatgebouwen in de verstikkende smog.

Aan de andere kant lijkt het in een restaurant juist of de Chinezen zich heel erg op hun gemak voelen bij anderen. Tot mijn grote ongenoegen slurpen, boeren en scheten ze er lustig op los. Op het eerste gezicht is het een uiterst onbeleefde gewoonte, maar dit doen ze juist als blijk van waardering voor het eten wat geserveerd is. Om dezelfde reden laten ze dikwijls de helt van wat besteld is staan voor het grof vuil; lege borden geven immers de impressie dat ze niet genoeg op tafel gezet hebben! Best een beleefd volkje dus, die Chinezen.

Het is inmiddels 4 over half 7 en de eerste behoedzame stralen zonlicht komen door de kieren van de rotsen. Een nieuwe gedachte maakt zich van mij meester. Elke keer wanneer ik de Chinezen beter leer kennen, begrijp ik eigenlijk alleen hoeveel ik nog niet begrijp, en voor het eerst berust ik in dit inzicht. Enkele ogenblikken later laat de zon zich volledig zien boven de rotsen en de eerste warme stralen beroeren de rots waarop ik zit. Mijn adem stokt en er verschijnt een voorzichtige glimlach op mijn gezicht. Het adembenemende gebergte wat voor me ligt is namelijk gehuld in prachtige lichtgele gloed veroorzaakt door het eerste licht van een nieuwe dag. Het mysterie van de naam van het gebergte is opgelost maar ik heb het gevoel dat de Chinezen voor mij altijd een raadsel zullen blijven.